अकबर बादशाह आणि त्याचे नितांत गुणी मंत्री बीरबल यांच्या कथा भारतीय लोककथांमध्ये अत्यंत प्रसिद्ध आहेत. बीरबलाच्या विद्वत्तेने आणि अकबराच्या न्यायव्यवस्थेने भारतीय संस्कृतीला एक अनमोल धरोहर दिली आहे. यापुढे एका त्यांच्या सामंजस्यपूर्ण संवादाची आणि निर्णयाची एक कथा आपण वाचणार आहोत, जी त्यांच्या परस्पर विश्वासावर आणि बुद्धिमत्तेवर आधारित आहे.
1. अकबर आणि बीरबलाची मैत्री
अकबर बादशाह फारच शहाणा आणि न्यायप्रिय सम्राट होता. त्याला नेहमीच आपल्या राज्यात शांती आणि समृद्धी टिकवून ठेवायची होती. या उद्देशाने, त्याने आपल्या दरबारात एक अत्यंत बुद्धिमान मंत्री नेमला होता. त्याचे नाव होतं ‘बीअरबल’. बीरबल हा एक अत्यंत चतुर आणि शहाणा माणूस होता. त्याची बुद्धिमत्ता आणि समजदारी अकबरच्या दरबारात सर्वात जास्त मानली जात होती.
अकबर आणि बीरबल यांच्यात एक विशेष प्रकारचा संबंध होता. अकबर भलेही मोठा सम्राट होता, तरीही त्याला बीरबलाच्या सूचनांवर विश्वास होता. बीरबलाच्या चातुर्यामुळे अकबराने अनेक पेचप्रश्न सोडवले होते आणि त्याच्या शहाणपणामुळे राज्यात अनेक चांगले बदल झाले होते.
2. शहाण्या माणसाचे माप
एकदा एक मोठ्या राज्यातील व्यापारी अकबरच्या दरबारात आला. त्याने अकबरला सन्मानपूर्वक नमस्कार केला आणि म्हणाला, “महाराज, मला एक प्रश्न विचारायचा आहे. मला हे कळायला हवं की, शहाण्या माणसाचे माप काय आहे?”
अकबर काही क्षण विचार करत राहिला. त्याला योग्य उत्तर मिळवायचं होतं, म्हणून त्याने बीरबलला बोलावलं. बीरबल उपस्थित झाला, आणि अकबराने त्याला व्यापारीचा प्रश्न सांगितला.
“अरे बीरबल, या व्यापाऱ्याचा प्रश्न आहे, ‘शहाण्या माणसाचे माप काय आहे?’ त्याचं उत्तर काय द्यायचं?”
बीरबल थोडा विचार करून म्हणाला, “महाराज, शहाण्या माणसाचे माप त्याच्या कृतींवर आधारित असतं, त्याच्या बोलण्यावर नाही. त्याच्या जीवनात केलेली कामं आणि त्याच्या निर्णयांचे परिणाम हे त्याचे माप असतात.”
अकबराला हे उत्तर समजलं, आणि त्याने व्यापाऱ्याला सांगितलं, “शहाण्या माणसाचे माप त्याच्या कृतींतून दिसून येतं, त्याच्या वागणुकीतून आणि निर्णयांतून. जो आपल्याला वेळोवेळी योग्य मार्ग दाखवतो, तोच शहाणा आहे.”
व्यापारी एकदम आनंदी झाला आणि त्याने अकबर आणि बीरबलच्या शहाणपणाचे कौतुक केले.
3. बीजांचे झाड
एक दिवस अकबर आणि बीरबल शिकार करण्यासाठी जंगलात गेले होते. ते जंगलात चालले असताना, अकबराला एक विचित्र विचार आला. त्याने बीरबलला विचारलं, “बीरबल, जर मी एका झाडावर बी लावला आणि त्याची निगा राखली, तर त्यावर किती वेळात फळे येतील?”
बीरबल सहजपणे उत्तर देत म्हणाला, “महाराज, त्या झाडावर फळे येण्यासाठी तुम्हाला सुमारे पाच ते दहा वर्षे लागतील, कारण प्रत्येक झाडाला वाढण्यासाठी वेळ लागतो.”
अकबर हसला आणि त्याला म्हणाला, “तुम्ही खूप शहाणे आहात बीरबल, परंतु माझ्या विचाराप्रमाणे तर झाडाच्या वयाशी फळांचे नातं काहीच नाही. फळं बी उचलून त्यात पाणी घालून तयार करावी लागतात.”
बीरेबलने त्याच्यावर हसू नका असं काढलं आणि त्याने पुढे विचारले. “महाराज, बी लावून त्याची निगा राखली आणि त्यासाठी योग्य वेळ घ्यावा लागेल. त्याचे वेळ निश्चित करणे चांगले आहे.”
4. बीरबलचा न्याय
अकबर आणि बीरबल दरबारात बसले होते. त्या दिवशी एक महत्वाची घटना घडली. दोन शेतकरी अकबरच्या दरबारात आले होते आणि त्यांना न्याय मागायचा होता. दोघांनी एकमेकांवर खोट्या आरोपांचे लावले होते. एक शेतकरी म्हणाला, “महाराज, माझ्या शेतावर माझ्या शेजारी असलेल्या शेतकऱ्याने माझ्या पिकांची चोरी केली आहे. त्याच्या हातातले फळं आणि धान्य माझ्या शेतावरून गायब आहेत.”
दुसऱ्या शेतकऱ्याने प्रतिवाद केला आणि त्याच्यावर खोटा आरोप ठरवला, “महाराज, तो शेतकरी माझ्यावर खोटे आरोप करत आहे. त्याचेच त्याच शेतावर चोरी केली आहे आणि त्यावर आरोप माझ्यावर लावत आहे.”
अकबर फारच गोंधळले होते. दोघेही शेतकरी आपापले म्हणणे खरे ठरवण्याचा प्रयत्न करत होते. तो त्यांच्यातील सत्य काय आहे हे कळत नव्हते.
त्याचवेळी, अकबरने बीरबलला त्याच्या शेजारी बोलवले आणि म्हणाले, “बीरबल, या प्रकरणात मी काय करु, हे समजत नाही. दोघेही आमच्यासमोर आपापली बाजू मांडत आहेत. त्यातला कुणीही खोटा आहे का? कसे ठरवावे?”
बीरबल हसला आणि म्हणाला, “महाराज, या प्रकरणात एक अत्यंत सोपी चाळणी आहे. आम्ही याला एक चाचणी देऊ शकतो.”
अकबर अजून अधिक उत्सुक झाला, “कशी?”
बीरबल उत्तरला, “महाराज, मी दोन्ही शेतकऱ्यांना आपल्या शेतात घालून प्रत्येकाच्या शेतावर एक चोर उभा करू आणि त्याला ते ओळखायला सांगू. जर ते दोन्ही शेतकऱ्यांचा पिक चोरी करण्यासाठी आले आहेत, तर त्यांना तो पकडायला मदत होईल.”
अकबरला बीरबलाची कल्पना फार चांगली वाटली. त्यांनी दोन्ही शेतकऱ्यांना बघितलं आणि त्यांना या चाचणीमध्ये सहभागी होण्यास सांगितलं. बीरबलने दोन्ही शेतकऱ्यांना आपल्या शेतात घालून आणि एका चोराला पाठवून त्यांच्या शेतांच्या आजूबाजूला लपवून ठेवला.
शेतकऱ्यांनी एकत्र गप्पा मारत, त्यांच्या कामावर लक्ष दिलं. काही वेळाने चोर शेताच्या जवळ आल्यावर एक शेतकरी जोरात ओरडला, “चोर! चोर! तो चोर माझ्या शेतावर आलाय!”
अचानक चोराला पकडून, त्यांनी त्याला अकबर दरबारात आणलं. बीरबलने त्याची चांगली विचारपूस केली आणि सच्च्या शेतकऱ्याला योग्य न्याय दिला.
अकबर अत्यंत प्रभावित झाला आणि त्याने बीरबलच्या युक्तीचे कौतुक केले. त्याच्यावर विश्वास ठेवून, त्याच्या शहाणपणाने ही घनघोर समस्या सोडवली.
5. सिंह आणि माणूस
एका वेळी, अकबर आणि बीरबल दरबारातच बसले होते. दरबारातील लोक आपापल्या कामांमध्ये व्यस्त होते, आणि अकबर बीरबलला काही विचारायचं होतं. अकबर म्हणाला, “बीरबल, एक प्रश्न आहे. जर मी जंगलात एक सिंह आणि एक माणूस पाहिला, तर मी कसा ओळखू की कोण अधिक ताकदवान आहे?”
बीरबल हसून उत्तरला, “महाराज, सिंह एक वन्य प्राणी आहे, त्याची ताकद अनमोल आहे. परंतु, माणूस त्याच्या बुद्धीने आणि विवेकाने ताकदवान होतो. आपली बुद्धीच त्याची खरी ताकद आहे.”
अकबर विचारात पडला. “हे खरं आहे, बीरबल, पण सिंहाची शारीरिक ताकद चुकवता येईल का?”
बीरबल शांतपणे उत्तरला, “महाराज, शारीरिक ताकद तुमचं उत्तर असू शकते, पण माणसाची बुद्धी आणि विवेक कोणत्याही शारीरिक बलावर अधिक प्रभावी असते. प्रत्येक परिस्थितीमध्ये, माणूस आपल्या विवेकाचा उपयोग करून कोणतीही समस्या सोडवू शकतो.”
अकबराला बीरबलाचे शब्द गोड वाटले. तो पुन्हा म्हणाला, “तुम्ही तर खूप शहाणे आहात बीरबल.”
6. बीरबल आणि राज्यातील समस्याएं
एके दिवशी, एक शेतकरी दरबारात आला आणि त्याने अकबरच्या समोर त्याची समस्या मांडली. “महाराज, मी आणि माझे कुटुंब अतिशय गरीब आहोत. माझ्या शेतात पाणी नाही, आणि मला कर्ज फेडण्याची तरी क्षमता नाही. माझ्या शेतावर लावलेले बीजे आणि धान्य फुलले नाहीत. मला तुमच्याकडून मदतीची आवश्यकता आहे.”
अकबर त्या शेतकऱ्याचे दुःख ऐकून खूपच भावूक झाला, पण त्याला मदत करण्याचा उत्तम मार्ग शोधायचा होता. म्हणूनच, त्याने बीरबलला बोलावले आणि त्याच्याशी या समस्येवर चर्चा केली.
“बीरबल, या शेतकऱ्याला मदत कशी करू शकतो? आम्हाला त्याच्या समस्येचं योग्य निराकरण हवं आहे.”
बीरबल थोडा वेळ विचार करीत उत्तरला, “महाराज, माझ्या मते, आपल्याला या शेतकऱ्याला थोडीशी मदत देऊन त्याच्या शेतावर काम करण्यासाठी इतर शेतकऱ्यांची मदत घेण्याची आवश्यकता आहे.”
अकबराने बीरबलच्या सूचनेला मान्यता दिली आणि शेतकऱ्याला मदतीची योजना दिली.
अशा प्रकारे, बीरबल आणि अकबर यांनी अनेक समस्यांना एकत्र सोडवले. त्यांची दोस्ती, परस्पर विश्वास आणि चातुर्याने अनेक प्रचलित शंकांना सामोरे जाऊन, राज्यात शांतता आणि समृद्धी आणली.
7. बीमुद्रणाच्या गडबडीमध्ये बीरबलचा चातुर्य
एकदा अकबरच्या दरबारात मोठ्या प्रमाणावर कर गोळा करणाऱ्यांचा एक मुद्दा आला. राज्यातील काही महसूल अधिकारी मोठ्या प्रमाणावर खोटी रक्कम दाखवून राज्याला गंडवत होते. हे प्रकरण गंभीर होतं कारण काही अधिकारी आपल्या हिशोबांमध्ये मोठे बदल करत होते आणि त्यांचा विश्वास संपविणे आवश्यक होतं.
अकबरने या प्रकरणावर त्वरित कारवाई करण्यासाठी बीरबलला बोलावले. अकबर म्हणाला, “बीरबल, हे प्रकरण गंभीर आहे. आमच्या महसूल विभागातील अधिकारी काही फसवणूक करत आहेत, पण आम्ही त्यांना कसा पकडू आणि त्यांच्यावर कारवाई कशी करू?”
बीरबल हसून म्हणाला, “महाराज, आपल्या राज्यात एक प्रकारचा व्रुद्ध घोटाळा सुरू आहे, पण यावर उपाय सापडू शकतो. त्यासाठी मला एक साधा, पण अत्यंत प्रभावी चोराचा खेळ करावा लागेल.”
अकबराने त्याची योजना ऐकण्यासाठी बीरबलला संमती दिली. बीरबल त्याच्या योजनेतून एक चांगला आराखडा तयार करून त्याने अकबरला सांगितलं.
“महाराज, आम्हाला एक महत्वाची योजना लागू करायला हवी. हे अधिकारी एक महत्त्वाची चूक करत आहेत. त्यांना खात्री पटवून त्यांच्यापासून पैसे वसूल करायला हवे. आम्ही सर्व गडबडीचं निरीक्षण करू आणि त्यांना त्यांच्या खोट्या गणनेचा शिकार करायला लावू.”
आणि असं घडलं, बीरबलने अकबरच्या आदेशानुसार राज्याच्या महसूल विभागातील काही अधिकारी फसवणूक करत असताना पकडले. त्यांना राज्याच्या खजिन्याशी संबंधित ठराविक प्रमाणपत्रांची तपासणी करण्यासाठी खोट्या गणनेच्या आधारे चोरी करतांना पकडले. बीरबलाने त्या अधिकार्‍यांना समोर आणून त्यांचे खोटेपण उघड केले आणि त्यांना दंड दिला.
अकबर अत्यंत समाधानी झाला, “बीरबल, तुमची युक्ती खूप प्रभावी होती. तुमच्या बुद्धिमत्तेने आणि न्यायाच्या योग्यतेने हे प्रकरण सोडवले आहे.”
8. शक्यतेची पद्धत
अकबर एकदा विचार करत बसला होता. त्याला राज्याच्या समृद्धीची आणि लोकांच्या समस्यांची निपटारा करणारी युक्ती हवी होती. अकबरने बीरबलला विचारलं, “बीरबल, मी कितीही कठोर प्रयत्न केले तरी काही गोष्टी अनवट वाटतात. काही गोष्टी आपल्या हाती नसतात. म्हणून, शहाण्या माणसाला आणि प्रशासनाला काय करायला हवं, जेणेकरून राज्यातील शांती आणि समृद्धी कायम राहील?”
बीरबल त्वरित उत्तरला, “महाराज, प्रत्येक गोष्ट आपल्या कुवतीच्या मर्यादित आहे. शहाण्या माणसाला, राज्याची आणि लोकांची काळजी घेतली पाहिजे, पण त्याला सुद्धा काही गोष्टी अनिश्चित असतात. त्यासाठी शहाण्याच्या कार्याची दोन अंगं महत्त्वाची असतात. एक म्हणजे, त्याच्या विवेकाचा वापर. दुसरं म्हणजे, योग्य वेळेवर आणि योग्य ठिकाणी निर्णय घेणे.”
अकबर थोडा विचार करत म्हणाला, “सच म्हणतोस, बीरबल. पण यशाच्या दृष्टीने तुम्ही शहाण्या माणसाचे गुण काय मानता?”
बीरबल विचार करत म्हणाला, “महाराज, शहाण्या माणसाचे गुण म्हणजे त्याचे विवेक, न्यायप्रियता, आणि सर्व परिस्थितीत शांत राहून निर्णय घेण्याची क्षमता. तो कधीही धाडसी होऊन योग्य निर्णय घेतो, त्याच्याशी सुसंगत काम करतो.”
अकबर खुश होऊन म्हणाला, “तुमचे शब्द माझ्या मनाला स्थिरता देतात, बीरबल. माझ्या राज्यात शहाण्याची वागणूक आणि निर्णय यावरच आम्ही लोकांना अधिक समृद्ध करू.”
9. बीरबल आणि पाण्याचा चमत्कार
एकदा राज्यात एक मोठा दुष्काळ पडला. शेतकऱ्यांचे पीक कोरडे पडले आणि लोकांना पिण्याच्या पाण्याची मोठी समस्या होती. राज्याच्या कडव्या वाळवंटात पाणी मिळवणे अत्यंत कठीण होतं, आणि लोक अन्नाच्या आणि पाण्याच्या शोधात एकमेकांना मदत करण्याचा प्रयत्न करत होते.
अकबर अत्यंत चिंतित झाला आणि त्याने आपल्या समस्त मंत्र्यांना एकत्र बोलावले. त्याने बीरबलला विचारलं, “बीरबल, या पाण्याच्या समस्येवर काही उपाय आहे का? राज्यातील लोकांसाठी काही मदतीचा उपाय लागू करण्याची आवश्यकता आहे.”
बीरबल आपल्या काव्यात्मक शैलीत उत्तर देत म्हणाला, “महाराज, पाणी मिळवण्यासाठी अशा कच्च्या पद्धतीची आवश्यकता नाही. आम्हाला पाणी मिळवण्यासाठी एक सशक्त व व्यवस्थापित योजना लागेल. मी राज्यातील पाणी व्यवस्थेवर काम करू शकतो.”
त्याने एका योजनेंतर्गत जलसंधारणाच्या उपायांची आणि तंत्रज्ञानाची विचारणा केली, ज्यामुळे पाणी पुनर्भरण करण्याची प्रक्रिया सुरू होईल. बीरबलने जलसंधारणाच्या कामावर लक्ष केंद्रित करून, राज्यातील पाण्याच्या समस्येवर सामोरे जाण्याचा मार्ग तयार केला.
अकबर बीरबलच्या या चतुर योजनेने प्रभावित झाला. त्याने त्याच्या निर्णयास योग्य ठरवून कार्यवाही केली, आणि राज्यात जलसंधारणाच्या योजनांमध्ये सुधारणा झाली. यामुळे राज्यातील शेतकऱ्यांना अधिक पाणी उपलब्ध होऊ लागलं आणि राज्यातल्या लोकांची जीवनशैली सुधारली.
10. अकबर आणि बीरबलाची सदाबहार मित्रता
अकबर आणि बीरबल यांची मित्रता काही ठराविक गोष्टींवर आधारित होती. विश्वास, शहाणपण, आणि परस्पर सन्मान. बीरबलाच्या चातुर्यामुळे अकबरच्या दरबारात एक नवा विचार आणि न्यायप्रियता निर्माण झाली होती. त्यांच्या निर्णयांची अंमलबजावणी करून, राज्य अधिक शांत, समृद्ध आणि प्रगल्भ बनलं.
अकबर आणि बीरबल यांचा संवाद केवळ न्यायाच्या किंवा समस्यांच्या समाधानापर्यंत सीमित नव्हता. ते एकमेकांच्या विचारांना प्रोत्साहन देत, समृद्ध आणि समाजासाठी चांगले निर्णय घेत होते. बीरबल आणि अकबर यांच्या कथा आजही लोकांच्या मनात ताज्या आणि गोड ठरतात, आणि त्यांचा परस्पर संवाद जगाच्या इतिहासामध्ये एक अनमोल धरोहर आहे.
अकबर आणि बीरबल यांचे संवाद आजही शहाणपण, विवेक आणि न्यायाच्या प्रतीक म्हणून प्रसिद्ध आहेत. त्यांच्या कथा लोकांना जीवनातील महत्त्वाचे धडे देतात. जे निर्णय आणि मार्गदर्शन जीवनाच्या प्रत्येक वळणावर लागू पडतात.
11. संग्राम आणि शांती
अकबर आणि बीरबल यांचा परस्पर संवाद आणि परिष्कृत न्यायव्यवस्था अनेक प्रकारे राज्यातील लोकांच्या जीवनात प्रभावी ठरली होती. एका वर्षी, राज्याच्या सीमारेषेवर एका मोठ्या राज्याने युद्धाची धमकी दिली. अकबरासाठी ही एक गंभीर समस्या बनली होती. त्याने आपल्या सैन्याला सज्ज करण्याची तयारी सुरु केली. परंतु, बीरबलाला एक विचार आला आणि त्याने अकबर कडे लक्ष वेधले.
“महाराज, तुम्ही या युद्धाच्या तयारीत आहेत, परंतु मी एक विचार करतो,” बीरबल म्हणाला.
“काय विचार आहे, बीरबल?” अकबर उत्सुकतेने विचारला.
“महाराज, शांतीचा मार्ग नेहमीच सर्वोत्तम असतो. सैन्याचे प्रलंबित युद्ध करणे आणि रक्तपात करण्याऐवजी, आपल्याला त्या राज्याच्या शाहींशी शांती साधण्याची संधी शोधावी लागेल. मला विश्वास आहे की संवाद आणि आपुलकीच्या आधारे आपली सत्ता अधिक प्रभावी ठरू शकते.”
अकबर थोडा विचारात पडला. त्याच्या मनात विचार आले की, बीरबल नेहमीच शांततेच्या मार्गाची वकिली करत असतो, आणि त्याचे विचार योग्य ठरतात. त्याने बीरबलच्या शहाणपणावर विश्वास ठेवून, शत्रू राज्याशी शांततेच्या चर्चेसाठी पाठवायला निर्णय घेतला.
बीरबलने शत्रू राज्याचे राजदूत पाठवले आणि त्यांना शांततेसाठी चर्चेला बोलावले. काही दिवसांच्या चर्चेनंतर, बीरबल आणि शत्रू राज्याच्या प्रतिनिधीने एक सोडवणूक काढली आणि एक मोठ्या युध्दाच्या टाळणीसाठी शांतता स्थापित केली. हे अकबरच्या प्रगल्भ आणि दूरदर्शी निर्णयाचे प्रतीक बनले.
अकबर, बीरबलाच्या युक्तीनंतर, त्याच्या निवडक निर्णयावर अभिमान बाळगत म्हणाला, “बीरबल, तुमची बुद्धिमत्ता आणि शांती साधण्याची कौशल्ये अपूर्व आहेत. हे राज्य आणि लोक तुमच्या निर्णयामुळेच शांततेत राहतील.”
12. गोपनीयतेचा खेळ
एकदा दरबारात चर्चा सुरू होती, आणि अकबर आणि बीरबल दरबारातील इतर मंत्री आणि अधिकारी यांच्यात चर्चा करत होते. अकबरने एक प्रश्न विचारला, “माझ्या राज्यात काही वेळा घडणाऱ्या गोष्टी खूप गुप्त ठरल्या आहेत. मी राज्याच्या सर्व गोष्टींचा विचार करतो, पण काही गोष्टी जास्त गुप्त असतात. यावर तुमचं काय मत आहे, बीरबल?”
बीरबलने लगेच उत्तर दिलं, “महाराज, गुप्तता खूप महत्त्वाची आहे, परंतु त्याला योग्य रीतीने आणि योग्य लोकांसमोर ठेवावं लागेल. राज्याच्या गुप्ततेला हानी न करता, त्याला प्रभावी आणि न्यायपूर्ण पद्धतीने हजर ठेवणं आवश्यक आहे.”
अकबर थोडा विचार करत म्हणाला, “तुम्ही योग्य सांगत आहात, बीरबल. काही गोष्टी मला देखील जास्त गुप्त ठेवायच्या असतात, पण त्या राज्याच्या हितासाठी उपयोगात आणाव्या लागतात.”
बीरबल म्हणाला, “महाराज, गुप्तता आणि पारदर्शकता यांचा चांगला समतोल राखावा लागतो. एक गोष्ट लक्षात ठेवा, गुप्तता केवळ संकटाच्या वेळेपर्यंत फायदेशीर असते. ज्यावेळी संकट संपतं, तेव्हा त्याची पारदर्शकता महत्त्वाची ठरते.”
अकबरने बीरबलाचे विचार मनाशी घेतले आणि राज्यातील गुप्त माहिती कशी हाताळावी, हे ठरवले.
13. बीच बीचवर होणारी चर्चा
अकबर आणि बीरबल यांची चर्चे नेहमीच मोलाची असायची. एके दिवशी, एक व्यापारी अकबरच्या दरबारात आला आणि त्याने आपल्या समस्येबद्दल बोलायला सुरुवात केली.
“महाराज, माझे एक मोठे व्यापाराचे नुकसान झाले आहे. माझ्या वस्त्रांची गुणवत्ता असं सांगण्यात आली होती की ती खरी, पण त्या वस्त्रांवरून आमच्यावर एक खोटी आरोप झाली आहे. मी राज्यात जाऊन वस्त्रांची गुणवत्ता सुधारली होती, परंतु इतर काही लोकांनी त्याची निंदा केली आहे.”
अकबरने बीरबलला विचारले, “बीरबल, या व्यापाऱ्याला न्याय कसा देऊ शकतो?”
बीरबल हसून म्हणाला, “महाराज, प्रत्येक गोष्टीचा मुळ शोध घेणे महत्त्वाचे असते. व्यापाराच्या वस्त्रांची गुणवत्ता तपासण्यासाठी आम्ही एक प्रयोग करू शकतो. व्यापाऱ्याला एकदा योग्य पद्धतीने तपासून त्याचं प्रमाणिकतेची पुष्टी करू शकतो.”
बीरबलने व्यापाऱ्याच्या वस्त्रांचे परीक्षण केले आणि त्यावरून योग्य न्याय दिला. त्याने व्यापार्याला त्याच्या वस्त्रांची गुणवत्ता सुधारणे आणि त्याच्या व्यापारी विश्वासाने न्याय मिळवून दिला.
अकबर त्याच्या निर्णयावर खूप समाधानी झाला आणि म्हणाला, “बीरबल, तुमची बुद्धिमत्ता अत्यंत तीव्र आहे. तुमच्या निर्णयाने लोकांच्या जीवनात सत्य आणि न्याय कायम राहतो.”
14. बीरबलाची अंतिम सेवा
बीरबलच्या गंभीर आजारामुळे, अकबर चिंतित होता. बीरबलची अवस्था खूपच खराब झाली होती, आणि दरबारातील सर्व लोक त्याच्या आरोग्यासाठी प्रार्थना करत होते. अकबरला त्याच्या मित्राची केवळ शारीरिक स्थितीच नाही, तर मानसिक अवस्था देखील विचारात घेणं आवश्यक वाटत होतं. अकबर दरबारात बीरबलच्या पलंगाजवळ बसला आणि त्याला त्याच्या समर्पणाबद्दल बोलायला सुरुवात केली.
“बीरबल, तुमचं जीवन माझ्या राज्यासाठी एक अमूल्य धरोहर ठरलं आहे. तुम्ही नेहमी माझ्या सहाय्यक आणि सल्लागार म्हणून खूप मोठा आधार दिलात. तुमचं शहाणपण आणि बुद्धिमत्ता यामुळे राज्याने केवळ समृद्धी आणि शांती अनुभवली आहे. तुमच्या जाण्यामुळे राज्याला मोठा धोका होईल, परंतु मला आशा आहे की तुमच्या शिकवणींनुसार आम्ही पुढे जाऊ.”
बीरबल हसला आणि म्हणाला, “महाराज, जीवन आणि मृत्यू ही निसर्गाची प्रक्रिया आहे. मला खात्री आहे की तुम्ही राज्य चांगल्या रीतीने चालवू शकता. माझं कार्य संपल्यानंतर, तुमचं मार्गदर्शन कायम राहील. मी तुम्हाला ज्या पद्धतीने मदत केली, त्या पद्धतीने तुम्ही राज्य चालवू शकता.”
अकबर डोळ्यातून अश्रू गाळत म्हणाला, “बीरबल, तुमची शहाणपण आणि बुद्धिमत्ता माझ्या राज्यात एक अमूल्य संपत्ती राहील. तुम्ही गेल्यानंतरही, तुमच्या शिकवणींना कधीही विसरणार नाही.”
बीरीबल त्याच्या मित्राला अश्रुपूरित नजरेने पाहत, म्हणाला, “माझे कर्तव्य संपले आहे. आता तुमच्यावर आणि राज्यावर जास्तीची जबाबदारी आहे. तुमचं राजकारण, शहाणपण आणि न्याय हेच राज्याचे भवितव्य ठरवणार आहेत. मी तुम्हाला सल्ला देण्यास आतापर्यंत जितके मदत केली, तेच मी कायम करू.”
बीरबल त्याच्या अंतिम शब्दांनी अकबरच्या मनात एक नवीन उमेद जागवली. अकबर त्याच्या जीवनभराच्या मित्राच्या इच्छेनुसार राज्य चालवण्याचा वचन घेत होता.
15. बीरबलाचे अंतिम संस्कार
बीरबल काही दिवसांनी जागी होईपर्यंत त्याची स्थिती खूपच हलाखीची झाली. त्याच्या जवळच्या मित्रांनी आणि दरबारातील लोकांनी त्याला मोठ्या आदराने आणि सन्मानाने जपले. बीरबल अखेर चिरपरीत शांततापूर्णपणे त्याचं जीवन संपवून गेला.
त्याच्या मृत्यूनंतर, अकबर अत्यंत दु:खी झाला. त्याने बीरबलच्या अंतिम संस्कारासाठी एक भव्य समारंभ आयोजित केला. बीरबलच्या शहाणपणाचे आणि कार्याचे महत्त्व सांगणारी एक शोकसभा दरबारात झाली. अकबरने त्याच्या निधनावर दु:ख व्यक्त करत, राज्याच्या लोकांना आणि दरबारातील सर्वांना सांगितले की, “बीरबल केवळ माझा मित्रच नव्हे, तर एक सच्चा सल्लागार होता. त्याने माझ्या राज्यातील शांती, समृद्धी आणि न्याय प्रणालीला आकार दिला. त्याचे कार्य, त्याचे विचार आणि त्याची शिकवण आपल्यासमोर कायम राहतील.”
बीरबलाच्या अंतिम संस्कारानंतर, अकबरने त्याला एक अनमोल वचन दिलं. “तुमच्या शिकवणींनुसार राज्य चालविण्यासाठी आम्ही तुमच्या मार्गदर्शनाचे अनुसरण करू. तुमच्या शहाणपणाने दिलेले मार्गदर्शन आम्ही कधीही विसरणार नाही.”
अकबरने बीरबलच्या आठवणीला कायम ठेवण्यासाठी एक मंदीर आणि स्मारक बांधले, जे राज्यातल्या लोकांना त्याच्या कार्याची महत्ता आणि त्याच्या शिकवणीचे मूल्य शिकवेल.