मराठी माणसाची ओळख एक वेगळीच आहे. एक जागतिक विचार, भारतीय संस्कृती आणि परंपरेचे जतन करणारी आणि कधी ना कधी इतिहासाच्या प्रवाहात आपली छाप सोडणारी. महाराष्ट्रातील अनेक व्यक्तिमत्त्वे आहेत ज्यांनी आपापल्या क्षेत्रात आपला ठसा बसवला आणि त्या क्षेत्रांच्या इतिहासाची दिशा बदलली. या ब्लॉगमध्ये आपण काही अशा प्रसिद्ध मराठी व्यक्तिमत्त्वांची ओळख करून घेणार आहोत, ज्यांनी आपापल्या क्षेत्रात महत्त्वाची भूमिका निभावली आहे.
१. बाळ ठाकरे (Bal Thackeray) – राजकारणाचा नायक
बाल ठाकरे हे भारतीय राजकारणातील एक महत्त्वपूर्ण आणि विवादास्पद व्यक्तिमत्व होते. त्यांचा जन्म २३ जानेवारी १९२६ रोजी पुण्यात झाला. त्यांचे पूर्ण नाव ‘बालाजी ठाकरे’ होते, पण ते ‘बाल ठाकरे’ म्हणूनच अधिक प्रसिद्ध झाले. त्यांनी ‘शिवसेना’ या राजकीय पक्षाची स्थापना केली आणि मुंबईतील मराठी माणसांच्या हक्कांसाठी लढले. ठाकरे यांचा प्रभाव मराठी समाजावर मोठा होता, आणि त्यांची व्यक्तिमत्वाची एक खास ओळख निर्माण झाली.
बाल ठाकरे यांचे कार्य केवळ राजकारणापुरतेच सीमित नव्हते. त्यांनी ‘सामना’ या प्रसिद्ध मराठी दैनिकाचे संपादन केले, ज्याचा मोठा राजकीय आणि सामाजिक प्रभाव होता. ते एक अत्यंत प्रभावी आणि धारदार लेखक होते. त्यांच्या लेखणीतून समाजातील विविध समस्यांवर टीका आणि निषेध व्यक्त केला जात होता. त्यांची विचारसरणी कधी कधी वादग्रस्त असली तरी त्यांनी नेहमीच आपली भूमिका स्पष्टपणे मांडली.
ठाकरे यांनी ‘हindutva’ (हिंदुत्व) च्या विचारधारेला महत्त्व दिले. महाराष्ट्रातील मराठी माणसांच्या हितासाठी आणि त्यांना राज्यातील इतर लोकांच्या तुलनेत प्राधान्य देण्यासाठी त्यांनी अनेक आंदोलने केली. शिवसेनेच्या स्थापनेच्या माध्यमातून त्यांनी मराठी माणसांची एकता आणि संघर्ष करण्याची प्रेरणा दिली.
तथापि, त्यांची शैली कधी कधी अतिशय आक्रमक होती. ते प्रायः आपले विचार इतरांसोबत कठोरपणे मांडत असत. त्यांची शैली आणि भाषाशुद्धता कधी कधी वादग्रस्त ठरली, परंतु त्यांच्या समर्थकांमध्ये त्यांची लोकप्रियता प्रचंड होती.
भारतीय राजकारणातील एक महत्वाची आणि प्रभावी व्यक्तिमत्त्व म्हणजे बाळ ठाकरे. शिवसेनेचे संस्थापक असलेले बाळ ठाकरे यांनी महाराष्ट्राच्या राजकारणाला नवा आकार दिला. त्यांच्या नेतृत्वाखाली शिवसेना एक शक्तिशाली पक्ष बनला, जो समाजातील सर्व घटकांना एकत्र आणण्याचे काम करीत होता.
बाळ ठाकरे हे एक असामान्य नेता होते. त्यांची विचारधारा कधीही कोणत्याही राजकीय सीमांमध्ये अडकली नाही. त्यांच्या भाषणांच्या प्रभावामुळे अनेक लोक प्रेरित झाले. शिवसेना निर्माण करताना, त्यांनी मुंबई शहराच्या महत्त्वाला अगदी वेगळ्या दृष्टिकोनातून पाहिले. त्यांनी मराठी माणसाच्या हक्कांसाठी आवाज उठवला आणि मुंबईतील मराठी लोकांच्या अस्मिता व अधिकारांसाठी लढा दिला.
२००५ मध्ये त्यांचा निधन झाला, तरी त्यांचा प्रभाव अजूनही भारतीय राजकारणात आणि समाजात दिसून येतो. बाल ठाकरे हे राजकारण, समाज आणि मराठी अस्मिता यांचे प्रतीक बनले आहेत. त्यांचे कार्य आणि विचार आजही अनेक लोकांच्या मनावर ठसा वठवतात.
२. लता मंगेशकर (Lata Mangeshkar) – स्वरसम्राज्ञी
लता मंगेशकर यांचे नाव प्रत्येक मराठी माणसाच्या ओठावर असले पाहिजे. हिंदी सिनेमा जगतातील एक अतिशय प्रसिद्ध आणि प्रेरणादायक गायिका. “स्वर सम्राज्ञी” म्हणून ओळखली जाणारी लता मंगेशकर यांची आवाजाची जादू फक्त भारतातच नाही, तर जगभर पसरली.
त्यांच्या गायनाने अनेक पिढ्यांना प्रेरित केले. “आशा भोसले” आणि “किशोर कुमार” यांच्यासोबत त्यांनी अनेक गाण्यांमध्ये आपला आवाज भरला. २० व्या शतकातील सर्वात मोठ्या गायिकांपैकी एक म्हणून त्यांना मान्यता मिळाली. संगीताच्या क्षेत्रात तिच्या योगदानामुळे तिला नाना पुरस्कार मिळाले.
लता मंगेशकर यांच्या आवाजात एक खास गोडवा आणि भावना आहे जी कोणत्याही गाण्यातून उमठते. तिच्या आवाजात एक अशी ताजगी होती जी ऐकणाऱ्यांना हरवून जात असे.
लता मंगेशकर हे भारतीय संगीत क्षेत्रातील एक अमूल्य रत्न होते. त्यांचा जन्म २८ सप्टेंबर १९२९ रोजी इंदौर, मध्य प्रदेशमध्ये झाला. लता मंगेशकर यांना ‘स्वर कोकिला’ असे आदराने संबोधले जाते. त्यांच्या गाण्यांनी संपूर्ण जगभरातील श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध केले. त्यांचा संगीत क्षेत्रातील योगदान अनमोल आणि अपार आहे.
लता मंगेशकर यांचा आवाज हा इतका लतिफ आणि स्वच्छ होता की, तो सर्व वयोमानानुसार आणि विविध संगीत शैलींमध्ये गाण्यासाठी योग्य ठरला. त्यांचे संगीतकारांशी असलेले कार्यसंबंध आणि त्यांचा समर्पणभाव हे त्यांच्या यशाचे मुख्य कारण होते. त्यांनी ५०० हून अधिक चित्रपटांमध्ये २५,००० पेक्षा जास्त गाणी गायली, आणि त्याचा समावेश हिंदीसह मराठी, बंगाली, गुजराती, उर्दू, तमिळ, तेलगू, पंजाबी आणि अन्य भाषांमध्ये झाला.
लताजींच्या गायनाची शैली सुमधुर, सौम्य आणि एकाच वेळी ताकदवान होती. त्यांनी हसण्याच्या, प्रेमाच्या, दु:खाच्या, आनंदाच्या आणि विविध भावनांच्या गाण्यांना आपले स्वर दिले. त्यांच्या गाण्यांच्या माध्यमातून अनेक नायक-नायिकांचे पात्र जीवंत झाले, आणि श्रोत्यांना त्यांच्या गाण्यांतून अनेक भावनांचा अनुभव घेता आला.
लता मंगेशकर यांचा संगीत क्षेत्रातील योगदान अत्यंत महत्त्वपूर्ण होता. त्यांना ‘भारत रत्न’ आणि ‘पद्मभूषण’ यांसारख्या अनेक उच्च पुरस्कारांनी सन्मानित केले. त्यांचा जीवनप्रवास अनेक दृषटिकोनातून प्रेरणादायक होता. त्यांनी संगीताच्या जगात आपले एक वेगळे स्थान निर्माण केले. त्यांच्या गायनातून कलाकारांनी नेहमीच एक शुद्धतेचा आणि उत्कृष्टतेचा ध्यास घेतला.
लता मंगेशकर यांचे निधन ६ फेब्रुवारी २०२२ रोजी झाले. तरीही त्यांची आवाज आजही आपल्या मनात वाजत राहतो, आणि त्यांच्या गाण्यांच्या माध्यमातून त्यांचे अस्तित्व सदैव जिवंत राहील. ‘संगीत सम्राज्ञी’ लता मंगेशकर यांचा संगीत क्षेत्रातला योगदान कधीच विसरला जाणारा नाही.
३. दत्तात्रेय पंढरीनाथ कऱ्हाडे (Dnyaneshwar) – मराठा संतांची साक्षात्कारी
दत्तात्रेय पंढरीनाथ कऱ्हाडे यांचे जीवन आणि कार्य हे एक प्रेरणा आहे. ते एक महत्त्वपूर्ण मराठा संत होते. त्यांचा ‘ज्ञानेश्वरी’ हा ग्रंथ, जो भगवद्गीतेचे विस्तृत भाष्य आहे, तो आजही एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण धार्मिक ग्रंथ म्हणून ओळखला जातो.
ज्ञानेश्वरी ही केवळ एक धार्मिक लेखन नाही, तर तीत अनेक तत्त्वज्ञानाचे आणि जीवन जगण्याचे गहरे संदेश आहेत. त्यांचा कार्यभार फक्त धर्मापुरता मर्यादित नव्हता, तर त्यांनी लोकशाही, समाजवाद, व समाजातील एकता यावर विचार मांडला. त्यांच्या कार्यामुळे महाराष्ट्राच्या इतिहासावर लक्षणीय परिणाम झाला.
४. पं. भीमसेन जोशी (Bhimsen Joshi) – शास्त्रीय संगीताचे राजकुमार
पं. भीमसेन जोशी हे एक अडवानी शास्त्रीय गायक होते, ज्यांनी भारताच्या शास्त्रीय संगीताचा ठसा जगभर सोडला. त्यांचे संगीत भारतीय शास्त्रीय संगीताचा एक मोठा ठसा आहे. त्यांचा आवाज आणि त्यांची गायकी आजही लोकांच्या हृदयात ठाण मांडून आहे.
भीमसेन जोशी हे भारतीय शास्त्रीय संगीत क्षेत्रातील एक महान गायक आणि एक अत्यंत प्रतिष्ठित कलाकार होते. त्यांचा जन्म ४ फेब्रुवारी १९२२ रोजी गोवा येथील पंढरपूरजवळील कर्वे गावात झाला. त्यांच्या गायकीला ‘ख्याल’ संगीत शैलीचे विशेष महत्त्व होते. भीमसेन जोशी हे मुख्यतः हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीताचे एक अत्यंत प्रख्यात आणि आदर्श कलाकार होते, ज्यांनी भारतीय संगीताच्या कलेला नव्या उंचीवर नेले.
भीमसेन जोशी यांची गायन शैली अत्यंत भव्य, गहिरा आणि सुस्पष्ट होती. त्यांनी रागांमध्ये विविध प्रयोग केले आणि त्यात नवीनता आणली. त्यांचा आवाज नितांत सुंदर आणि गहिरा होता, ज्यामुळे ते प्रत्येक श्रोत्यावर मंत्रमुग्ध करणारे होते. त्यांनी ‘संगीत नायक’ म्हणून ख्याल गायकीला एक विशेष स्थान दिले. त्यांचे गाणे हृदयाला स्पर्श करणारे होते आणि श्रोत्यांना एक वेगळाच अनुभव देत.
भीमसेन जोशी यांच्या गायनात एक प्रकारचा आत्मिक शांती आणि भक्तिरस जाणवतो. ‘भजन’, ‘कीर्तन’ आणि ‘ठुमरी’ यासारख्या प्रकारांमध्येही त्यांनी आपल्या गायनाची चमक दाखवली. विशेषतः ‘रामकली’, ‘मियां की मल्हार’, ‘भairavi’ आणि ‘सोहनी’ यासारख्या रागांमध्ये त्यांनी गात असलेली गाणी अद्भुत होती.
त्यांनी अनेक पुरस्कार प्राप्त केले, त्यात ‘पद्मश्री’, ‘पद्मभूषण’ आणि ‘भारत रत्न’ यांसारखे राष्ट्रीय सन्मान सामील होते. त्यांच्या कलेला जगभरात मान्यता मिळाली आणि ते भारतीय संगीत जगतातील एक अत्यंत आदरणीय व्यक्तिमत्व बनले.
भीमसेन जोशी यांचे संगीत केवळ कलात्मक नाही, तर ते आध्यात्मिकतेनेही भारलेले होते. त्यांचा जीवनप्रवास एक प्रेरणा देणारा होता. त्यांचे निधन २४ जानेवारी २०११ रोजी झाले, पण त्यांची गायकी, त्यांचा संगीतविश्व आणि त्यांचे योगदान आजही भारतीय संगीत क्षेत्रात जिवंत आहे. त्यांचा ठसा न केवळ शास्त्रीय संगीतावर, तर भारतीय संगीतावरही कायमचा राहील.
त्यांचे गायन हे गहिर्या भावनेने ओतलेले होते. ऐतिहासिक गाण्यांसोबतच त्यांनी अनेक पारंपरिक रागात योगदान दिले. त्यांचा ‘नव राग’ निर्माण करणारा प्रयोग एक महत्त्वपूर्ण कदम ठरला. त्यांचा संगीत साधना आणि कला ही आजही शास्त्रीय संगीतासाठी एक आदर्श आहे.
५. व. पु. काळे (V.P. Kale) – साहित्याचा महान कार्यकर्ता
व. पु. काळे हे मराठी साहित्याचे एक महत्त्वपूर्ण व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांचे लेखन आणि साहित्याची गोडी लोकांमध्ये वाढवणारे होते. त्यांनी वेगवेगळ्या क्षेत्रांमध्ये लेखन केले. विशेषतः कथा, कादंबरी आणि लघुनिबंध अशा विविध शैलिपद्धतींमध्ये त्यांनी आपले विचार मांडले.
काळे यांच्या कथा त्यांच्या अद्वितीय लेखनशैलीसाठी ओळखल्या जातात. त्यांच्या लेखनात समाजातील विविध बाबींचा सुसंवाद व एक गोष्टीचे आकर्षक विश्लेषण असते. त्यांची ‘कुठे आहे जीवनाचे स्वरूप?’ या कादंबरीला साहित्यविश्वात एक महत्त्वाचे स्थान आहे.
६. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर (Dr. B.R. Ambedkar) – समता आणि न्यायाचा पुरस्कर्ता
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना कोणतीही ओळख देणं अनिवार्य आहे. त्यांनी भारतीय संविधानाची रचना केली आणि दलित समाजाच्या हक्कांसाठी लढा दिला. त्यांच्या कामामुळे समाजात गढलेल्या असमानतेला कोंडी घालण्याचा आणि समाजात समतेच्या तत्त्वांची रुंववट करण्याचा मार्ग मोकळा झाला.
बाबासाहेब आंबेडकर हे समाजसुधारक, तत्त्वज्ञ, वकील आणि महान नेता होते. ते नेहमीच समाजातील दुर्बल, शोषित आणि वंचित वर्गासाठी लढले. त्यांनी ‘शरणागत वत्सल’ अशी भूमिका घेतली आणि प्रत्येक माणसाला मानवी अधिकार व प्रतिष्ठा मिळवून दिली.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे भारतीय समाजसुधारणेचे महान नेते, विधिज्ञ, आणि राजकारणी होते. त्यांचा जन्म १४ एप्रिल १८९१ रोजी महाड, महाराष्ट्रात झाला. आंबेडकर यांना भारतीय दलित समाजाच्या हक्कांसाठी केलेल्या संघर्षासाठी सर्वत्र ओळखले जाते. त्यांचे जीवन आणि कार्य केवळ एक व्यक्तीचे कार्य नाही, तर संपूर्ण भारतीय समाजासाठी एक प्रेरणा ठरले आहे.
आंबेडकर यांचे शिक्षण अत्यंत कठीण परिस्थितीत झाले. त्यांनी आपले शिक्षण अमेरिकेत आणि युरोपमध्येही घेतले आणि डॉ. फिलॉसॉफी (डी. लिट) पदवी प्राप्त केली. त्यांच्या शैक्षणिक कार्याने त्यांना एक विशेष स्थान मिळवून दिले. त्यांनी आपल्या शिक्षणाच्या माध्यमातून समाजातील असमानता आणि अन्यायावर एक झंझावात आणला. त्यांच्या कार्याचा उद्देश केवळ समाजाच्या शिक्षणात सुधारणा करणे नाही, तर त्याच्या कुप्रथा आणि अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा देणे देखील होता.
डॉ. आंबेडकर हे भारतीय संविधानाचे शिल्पकार होते. त्यांचे योगदान भारतीय संविधानाच्या निर्मितीमध्ये अनमोल आहे. संविधानाच्या मसुद्याच्या समितीचे ते अध्यक्ष होते आणि त्यांनी आपल्या ज्ञान, अनुभव आणि विचारधारेद्वारे एक समताधिष्ठित, धर्मनिरपेक्ष आणि लोकतांत्रिक संविधान तयार केले, ज्यामध्ये प्रत्येक नागरिकाला समान हक्क मिळतील.
त्यांचे विचार फक्त दलित समाजापुरतेच मर्यादित नाहीत, तर त्यांनी समतेच्या, न्यायाच्या आणि मानवाधिकारांच्या संकल्पनेला प्रगतीशील आणि सार्वभौम बनवले. आंबेडकर यांनी अस्पृश्यतेच्या विरोधात लढा दिला आणि बौद्ध धर्म स्वीकारून ‘धर्मचक्र प्रवर्तन’ केल्यामुळे दलित समाजाच्या जीवनात एक नवीन चळवळ सुरू झाली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली अनेक सामाजिक आणि राजकीय चळवळी घडल्या, ज्यामुळे भारतीय समाजात सुधारणा झाली.
आंबेडकर यांचे कार्य, विचार आणि संघर्ष आजही लाखो लोकांच्या जीवनात परिवर्तन घडवणारे आहेत. त्यांचा आदर्श आजही प्रेरणादायक आहे, आणि त्यांच्या योगदानामुळे भारतीय समाज अधिक समताधिष्ठित बनला आहे. ६ डिसेंबर १९५६ रोजी त्यांचे निधन झाले, पण त्यांचे कार्य आणि विचार आजही जीवंत आहेत. “शिक्षण, संघटन आणि संघर्ष” हे त्यांचे मंत्र आजही सर्व समाजासाठी प्रेरणादायक आहेत.
७. संत तुकाराम (Sant Tukaram) – भक्तिसंप्रदायाचे महान नेता
संत तुकाराम हे मराठा साम्राज्याच्या ऐतिहासिक कथेतील एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक व्यक्तिमत्त्व होते. ते एक महान भक्त होते ज्यांनी आपल्या “रामकृष्ण” भक्तीसाठी अनेक अभंग रचले. तुकारामांच्या अभंगांनी मराठा समाजाला एक गोड व सुसंवादी दिशा दिली.
संत तुकाराम हे मराठी संतवाङ्मयाचे एक अद्वितीय आणि महत्त्वपूर्ण व्यक्तिमत्व होते. त्यांचा जन्म १६वीं शतकात पुणे जिल्ह्यातील देहू गावात झाला. संत तुकाराम हे अभंगांचे कवी, भक्त आणि समाजसुधारक होते. त्यांची शिक्षणाची पद्धत अत्यंत साधी, सरळ आणि समर्पित होती. त्यांचं संपूर्ण जीवन श्रीविठोबाच्या भकतीमध्ये समर्पित होतं.
तुकाराम महाराजांचे जीवन अत्यंत साधे आणि तपस्वी होते. त्यांचा अभंगगायन आणि कीर्तन यामध्ये एक विशेष प्रकारची शुद्धता आणि भक्तिरस होता. तुकाराम महाराजांच्या अभंगांमध्ये भगवान विठोबाची महिमा, भक्तिरस आणि जीवनातील तात्त्विक सत्य यांचं सुसंवाद होता. त्यांचे अभंग केवळ धार्मिक नाहीत, तर समाजातील अन्याय, भ्रष्टाचार आणि पाखंडाविरोधातही त्यात कठोर शब्दांत टीका होती.
संत तुकारामांनी समाजाला भौतिक आणि मानसिक दुःखापासून मुक्त होण्यासाठी ‘नामस्मरण’ आणि ‘भक्तिरस’ याचं महत्त्व पटवून दिलं. त्यांचा विश्वास होता की, ‘रामकृष्णहरी’ चं नाम जपल्यास माणूस सर्व दुःखांतून मुक्त होतो. त्यांनी आपल्या जीवनात उच्चाटन, अहंकार आणि पापांची बंधनं मोडून, भक्तिरसाच्या साधनेत सर्वजनांना सामील केलं.
संत तुकारामांची भक्तिरचनांची शैली अत्यंत साधी आणि प्रभावी होती. त्यांनी लोकभाषेत, म्हणजेच मराठीत अभंग रचले, ज्यामुळे त्यांचे संदेश सर्व साधारण माणसांपर्यंत पोहोचले. त्यांचे अभंग हृदयाला भिडणारे, ज्ञानप्रद आणि जीवनाचे तत्त्वज्ञान सांगणारे होते.
तुकाराम महाराजांचे जीवन अत्यंत तपस्वी होतं, आणि त्यात त्यांनी प्रपंच, कुटुंब, आणि समाजातील सर्वांना एकत्र करून ‘भक्तिमार्ग’ दाखवला. त्यांचे कार्य आजही समाजात जिवंत आहे. त्यांच्या अभंगांनी, कीर्तनांनी आणि विचारांनी लाखो लोकांना आत्मशुद्धता आणि संतोषाचा मार्ग दाखवला आहे.
संत तुकारामांचे जीवन आणि कार्य आजही अनेक लोकांसाठी प्रेरणादायक आहे. त्यांचे अभंग आणि शिकवण आजही शेकडो वर्षे नंतरही श्रोत्यांच्या हृदयात वाजतात.
त्यांच्या अभंगांतून जीवनाचे महत्त्व, ईश्वरावर विश्वास, तत्त्वज्ञान व मानवतेचे संदेश मिळतात. संत तुकारामांचे कार्य भक्तिसंप्रदायाचे एक महत्त्वाचे अंग बनले आणि ते एक क्रांतिकारी विचारक म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी भक्तिरसाला गहिराई व व्यापकता दिली.
८. शिवाजी महाराज (Shivaji Maharaj) – मराठा साम्राज्याचे शिल्पकार
शिवाजी महाराज हे मराठी माणसाच्या इतिहासातील एक अविस्मरणीय व्यक्तिमत्त्व आहे. त्यांचे नेतृत्व, सामर्थ्य आणि युद्धनीती जगभर प्रसिद्ध आहेत. मराठा साम्राज्य स्थापनेचे श्रेय त्यांच्याकडे जाते.
छत्रपती शिवाजी महाराज हे भारतीय इतिहासातील एक महान योद्धा, कुशल शासक आणि आदर्श नेता होते. त्यांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी पुणे जिल्ह्यातील शिवनेरी किल्ल्यावर झाला. शिवाजी महाराजांनी भारताच्या इतिहासात स्वराज्य स्थापनेची दृष्टी आणि ध्येय दाखवले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली मराठा साम्राज्याचा उगम झाला, जो इतिहासाच्या पानांत सुवर्णाक्षरांनी लिहिला गेला.
शिवाजी महाराजांचा बालपणापासूनच साहस आणि युद्धकौशल्याचा गंध सुरू झाला होता. त्यांच्या शिक्षणात शास्त्र, धर्म, युद्धकला आणि प्रशासन यांचा समावेश होता. त्यांचा जन्म एका किल्ल्याच्या अडचणीत झाला, आणि त्यांना वयाच्या लहान वयातच शौर्याची आणि संघर्षाची शिकवण मिळाली. शिवाजी महाराजांनी आपल्या जीवनाची सुरूवात संघर्षातून केली आणि त्यांचा उद्देश ‘स्वराज्य’ स्थापनेसाठी आणि आपल्या माणसांच्या हक्कांसाठी लढा देणे होता.
शिवाजी महाराजांनी आपल्या शौर्य, कुशल रणनीती आणि प्रगल्भ नेतृत्वामुळे अनेक युद्धे जिंकली. यासाठी त्यांचा ‘गड किल्ला’ यावर अत्यंत लक्ष केंद्रित होता. त्यांनी आपल्या राज्याभिषेकापूर्वीच स्वराज्य स्थापनेसाठी किल्ल्यांची निर्मिती, संरक्षण आणि विस्तार केला. ‘गड किल्ल्यांचे तंत्र’ त्यांच्यामुळेच प्रसिद्ध झाले. राजकीय, सैनिक, आणि आर्थिक दृष्टिकोनातून राज्याला सक्षम बनवणे, हे त्यांचे प्रमुख ध्येय होते.
त्यांचा ‘गोरक्षा’ आणि ‘धर्मरक्षण’ यावर खूप विश्वास होता. ते अत्यंत न्यायप्रिय होते आणि प्रत्येक नागरिकाला समान हक्क दिले. त्यांनी आपल्या राज्यात विविध धर्म, जात, वंश यांना समानतेची वागणूक दिली. शिवाजी महाराजांच्या राज्यव्यवस्थेत असलेल्या ‘नगरपालिकेचे’ आणि ‘न्यायव्यवस्थेचे’ प्रारूप आजही आदर्श मानले जाते.
शिवाजी महाराजांनी छत्रपती म्हणून राज्याभिषेक केला, त्यानंतर ते ‘छत्रपती’ हे आदर्श व्यक्तिमत्व बनले. त्यांच्या दूरदर्शी नेतृत्वाने मराठा साम्राज्याला एकात्मता आणि बल देऊन तीव्र प्रतिकार शक्ती निर्माण केली. त्यांनी हिंदवी स्वराज्य स्थापनेसाठी लढा दिला आणि मुघल साम्राज्याच्या विस्तारावर धक्का दिला.
शिवाजी महाराजांचे राज्यकारभार आणि शौर्य हे केवळ त्यांच्या काळापुरतेच मर्यादित नव्हते. त्यांच्या आदर्श नेतृत्वाने आणि त्यांच्यामुळे उभ्या राहिलेल्या मराठा साम्राज्याने भारतीय इतिहासावर अमिट ठसा ठेवला. १७८० मध्ये त्यांचे निधन झाले, तरी त्यांचे कार्य आणि आदर्श आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देत आहेत. ‘स्वराज्य’ आणि ‘धर्म’ यासाठी केलेली त्यांची लढाई आजही अनंतकाळपर्यंत आठवली जाईल.
शिवाजी महाराजांच्या धाडसी निर्णयांमुळे आणि युद्धकलेतील कर्तुत्वामुळे मराठा साम्राज्य प्रस्थापित झाले. त्यांनी आपल्या राज्याच्या सीमा सुरक्षित ठेवल्या आणि भारतात स्वराज्य स्थापनेसाठी संघर्ष केला. त्यांच्या प्रशासनाची तंत्रे आणि शिस्तही अत्यंत अद्वितीय होती. त्यांचा “स्वराज्य” व “हिंदवी स्वराज्य” हा संकल्प आजही प्रत्येक भारतीय नागरिकाला प्रेरणा देतो.
९. प्रेमचंद (Premchand) – साहित्याच्या गाड्याचे चालक
प्रेमचंद हे मराठी तसेच हिंदी साहित्याचे एक मोठे नाव आहे. त्यांचा साहित्य कार्यक्षेत्र मराठी व हिंदी या दोन्ही भाषांत महत्त्वपूर्ण आहे. प्रेमचंद यांच्या कथा, कादंब-या व लघुनिबंधांनी भारतीय साहित्याचा एक नवा युग सुरू केला.
त्यांच्या लिखाणात समाजातील वंचित घटकांचा आवाज होता. “गोदान” या कादंबरीने ग्रामीण जीवनातील समस्यांचे वर्णन केले आणि “सद्गति” सारख्या कथा लोकांच्या अंतर्मनाला स्पर्श करणाऱ्या होत्या. प्रेमचंद यांचे साहित्य आजही समाज सुधारणा व संघर्षासाठी प्रेरणा देणारे ठरते.
१0. अण्णा हजारे (Anna Hazare) – समाजसुधारणेचा प्रणेता
अण्णा हजारे हे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वपूर्ण समाजसुधारक होते. त्यांचा लढा भ्रष्टाचाराविरोधी आणि ग्रामीण भागातील लोकांच्या हक्कांसाठी महत्त्वपूर्ण ठरला. त्यांच्या नेतृत्वाखाली २०११ मध्ये जन लोकपाल विधेयकासाठी आंदोलन केले आणि देशभरातील जनतेला जागरूक केले.
अण्णा हजारे यांच्या आंदोलनाने लोकशाहीमध्ये जनतेच्या सामूहिक शक्तीला दाखवले. त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी कार्य केले आणि त्यांचा प्रभाव केवळ महाराष्ट्रातच नाही, तर संपूर्ण भारतात होता. त्यांच्या कार्यामुळे अनेक लोक पुढे येऊन समाजसेवेच्या कार्यात सामील झाले.
११. नाथ माधव (Nath Madhav) – शास्त्रीय संगीताचे ध्वजवाहक
नाथ माधव हे एक प्रसिद्ध मराठी संगीतकार होते. त्यांनी मराठी संगीतविश्वात एक नवा रंग भरला आणि अनेक शास्त्रीय गाण्यांचा वाचन केला. त्यांचे संगीत हे एकदम वेगळ्या प्रकारचे होते, ज्याने अनेक संगीतज्ञांना प्रेरणा दिली.
तथापि, त्यांच्याबद्दल असलेले बहुतांश साहित्य कमी पडले आहे, तरीही त्यांची शास्त्रीय संगीताची ओळख आजही सन्मानित आहे.
या ब्लॉगमध्ये आम्ही काही महत्वपूर्ण मराठी व्यक्तिमत्त्वांची चर्चा केली, ज्यांनी आपल्या कार्यामुळे समाजाच्या इतिहासावर एक अमिट छाप सोडली. हे सर्व व्यक्तिमत्त्वे त्यांच्या क्षेत्रात अग्रगण्य होती आणि त्यांच्या योगदानामुळे समाजाने अधिक जागरूकतेने, साधे जीवन जगले. ते समाजातील समतावाद, कला, साहित्य, विज्ञान आणि राजनीति यांच्या क्षेत्रात आदर्श ठरले.
महाराष्ट्रातील प्रत्येक व्यक्तिमत्त्व किमान एका क्षेत्रात कार्य करत असताना त्यांनी एक विश्वासपूर्ण आणि प्रभावी व्यक्तिमत्त्व निर्माण केले आहे. त्यांच्या कार्यामुळे महाराष्ट्राच्या संस्कृतीला एक नवा आयाम मिळाला आहे आणि ती आजही लोकांच्या हृदयात जिवंत आहे.
आजही या व्यक्तिमत्त्वांच्या कार्याची प्रेरणा आम्हाला मिळते आणि त्यांच्या विचारांची गोडी अनेक पिढ्यांना लागते. त्यांच्या संघर्षाचा आणि कर्तृत्वाचा आदर्श आजही आम्हाला मार्गदर्शन करतो.